Wspólne badania naukowców z Uniwersytetu w Tel Awiwie i Uniwersytetu Hebrajskiego doprowadziły do odkrycia najwcześniejszych dowodów na udomowienie drzewa owocowego. Naukowcy przeanalizowali pozostałości węgli drzewnych z chalkolitycznego stanowiska Tel Zaf w Dolinie Jordanu i ustalili, że pochodzą one z drzew oliwnych. Ponieważ oliwka nie rosła naturalnie w Dolinie Jordanu, oznacza to, że mieszkańcy zasadzili ją celowo około 7000 lat temu.

Przełomowym badaniem kierowała dr Dafna Langgut z Wydziału Archeologii i Kultur Starożytnego Bliskiego Wschodu im. Jacoba M. Alkowa oraz Muzeum Historii Naturalnej Steinhardta na Uniwersytecie Telawiwskim. Pozostałości węgla drzewnego zostały znalezione podczas wykopalisk archeologicznych prowadzonych przez prof. Yosefa Garfinkela z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Hebrajskiego. Wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie Scientific Reports wydawnictwa Nature.

Dr Langgut: „Jestem kierownikiem Laboratorium Archeobotaniki i Starożytnych Środowisk, które specjalizuje się w mikroskopowej identyfikacji szczątków roślinnych. Drzewa, nawet spalone na węgiel drzewny, można zidentyfikować na podstawie ich budowy anatomicznej. Drewno było „tworzywem sztucznym” starożytnego świata. Wykorzystywano je w budownictwie, do wyrobu narzędzi i mebli, a także jako źródło energii. Dlatego właśnie identyfikacja pozostałości drzew znalezionych na stanowiskach archeologicznych, takich jak węgiel drzewny z palenisk, jest kluczem do zrozumienia, jakie rodzaje drzew rosły w ówczesnym środowisku naturalnym i kiedy ludzie zaczęli uprawiać drzewa owocowe.”

W swoim laboratorium dr Langgut zidentyfikowała węgiel drzewny z Tel Zaf jako należący do drzew oliwnych i figowych. „Drzewa oliwne rosną w stanie dzikim na ziemi Izraela, ale nie rosną w Dolinie Jordanu” – mówi. „Oznacza to, że ktoś celowo je tam przywiózł – zabrał wiedzę i samą roślinę w miejsce, które nie jest jej naturalnym środowiskiem. W archeobotanice uważa się to za niepodważalny dowód udomowienia, co oznacza, że mamy tu najwcześniejszy dowód udomowienia oliwek na świecie”. Zidentyfikowałem również wiele pozostałości młodych gałązek figowych. Drzewo figowe rosło naturalnie w Dolinie Jordanu, ale jego gałęzie miały niewielką wartość jako drewno opałowe lub surowiec do wyrobu narzędzi czy mebli, więc ludzie nie mieli powodu, by zbierać ich duże ilości i przynosić do wioski. Najwyraźniej te gałęzie figowe powstały w wyniku przycinania, metody do dziś stosowanej w celu zwiększenia wydajności drzew owocowych.”

Resztki drzew badane przez dr Langgut zostały zebrane przez prof. Yosefa Garfinkela z Uniwersytetu Hebrajskiego, który kierował wykopaliskami w Tel Zaf. Prof. Garfinkel: „Tel Zaf było dużą prehistoryczną wioską w Dolinie Środkowego Jordanu na południe od Beit She’an, zamieszkałą między 7200 a 6 700 lat temu. Na miejscu odkryto duże domy z dziedzińcami, a w każdym z nich kilka spichlerzy do przechowywania plonów. Pojemność magazynów była nawet 20-krotnie większa niż spożycie kalorii przez jedną rodzinę, były to więc z pewnością skrytki, w których przechowywano wielkie bogactwa. Bogactwo wioski przejawiało się w produkcji wyszukanej ceramiki, malowanej z niezwykłą wprawą. Oprócz tego znaleźliśmy przedmioty przywiezione z daleka: ceramikę kultury Ubaid z Mezopotamii, obsydian z Anatolii, miedziane szydło z Kaukazu i wiele innych.”

Dr Langgut i prof. Garfinkel nie byli zaskoczeni odkryciem, że mieszkańcy Tel Zaf byli pierwszymi na świecie, którzy celowo uprawiali gaje oliwne i figowe, ponieważ uprawa drzew owocowych jest dowodem luksusu, a wiadomo, że to miejsce było wyjątkowo zamożne.

Dr Langgut: „Udomowienie drzew owocowych to proces trwający wiele lat, a więc odpowiedni dla społeczeństwa obfitującego w owoce, a nie walczącego o przetrwanie. Drzewa owocują dopiero po 3-4 latach od posadzenia. Ponieważ gaje drzew owocowych wymagają znacznej inwestycji początkowej, a potem długo żyją, mają wielkie znaczenie ekonomiczne i społeczne, jeśli chodzi o posiadanie ziemi i przekazywanie jej w spadku przyszłym pokoleniom – procedury sugerujące początki złożonego społeczeństwa. Ponadto jest całkiem możliwe, że mieszkańcy Tel Zaf handlowali produktami pochodzącymi z drzew owocowych, takimi jak oliwki, oliwa z oliwek i suszone figi, które mają długi okres przydatności do spożycia. Produkty te mogły umożliwiać handel dalekosiężny, który prowadził do gromadzenia dóbr materialnych, a być może nawet opodatkowania – były to pierwsze kroki w kierunku przekształcenia mieszkańców w społeczeństwo o hierarchii społeczno-gospodarczej wspieranej przez system administracyjny.”

Dr Langgut konkluduje: „Na stanowisku archeologicznym w Tel Zaf znaleźliśmy pierwsze na świecie dowody udomowienia drzew owocowych, a także jedne z najwcześniejszych pieczęci – sugerujące początki procedur administracyjnych. W sumie znaleziska wskazują na bogactwo i wczesne kroki w kierunku utworzenia złożonego, wielopoziomowego społeczeństwa, w którym klasę rolników uzupełniały klasy urzędników i kupców.”

Źródło: Tel-Aviv University